|
คอลัมน์ : กุญแจหลักกฎหมาย
เรื่อง สิทธิของทายาทที่เป็นพระภิกษุและทรัพย์มรดกของพระภิกษุ พระภิกษุมีสิทธิได้รับมรดกในฐานะที่เป็นทายาทโดยธรรมหรือผู้รับพินัยกรรมของเจ้ามรดกตามกฎหมายได้ เพียงแต่กฎหมายได้จำกัดสิทธิเรียกร้องบางอย่างไว้ในกรณีพระภิกษุเป็นทายาทโดยธรรม และในทางตรงกันข้ามกรณีที่พระภิกษุได้มรณภาพลง ทรัพย์สินจะตกแก่ผู้ใด กฎหมายก็ได้บัญญัติไว้เป็นการเฉพาะเช่นกัน โดยบทความนี้ ผู้เขียนจะพิจารณาศึกษาและสรุปประเด็นหลักกฎหมายและคำพิพากษาของศาลที่น่าสนใจไว้เกี่ยวกับสิทธิของทายาทที่เป็นพระภิกษุและทรัพย์สินของพระภิกษุที่มรณภาพ (1) กฎหมายที่เกี่ยวข้อง ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1622, 1623 (2) ข้อพิจารณา 2.1 สิทธิของทายาทที่เป็นพระภิกษุ - พระภิกษุมีสิทธิได้รับมรดกในฐานะทายาทโดยธรรมและผู้รับพินัยกรรมเหมือนเช่นบุคคลอื่นๆ เพียงแต่กฎหมายได้บัญญัติห้ามพระภิกษุเรียกร้องเอาทรัพย์มรดกในฐานะทายาทโดยธรรมในระหว่างเป็นพระภิกษุเท่านั้น (ร้องเอาส่วนแบ่งมรดก) **ทางแก้ คือ พระภิกษุต้องสึกออกมาและฟ้องเรียกเอาทรัพย์มรดกภายในกำหนดอายุความ - กฎหมายไม่ได้ห้ามพระภิกษุดำเนินการ (1) ฟ้องเรียกทรัพย์มรดกตามพินัยกรรม หรือ (2) ฟ้องร้องในคดีมรดกเรื่องอื่นหลังจากได้รับมรดกมาแล้ว เช่น ฟ้องโดยใช้สิทธิติดตามเอาคืนซึ่งทรัพย์สินจากผู้ไม่มีสิทธิตามมาตรา 1336, ฟ้องขับไล่ที่ดินจากผู้ที่แย่งการครอบครองซึ่งเป็นมรดก หรือ (3) ตกลงแบ่งปันทรัพย์มรดกกับทายาทอื่น - กรณีพระภิกษุถูกฟ้องร้องเป็นจำเลย ศาลพิพากษาให้พระภิกษุได้รับส่วนแบ่งมรดกได้ ไม่ต้องห้ามตามกฎหมาย **ระวัง ทรัพย์สินที่พระภิกษุได้รับจากเจ้ามรดกในขณะที่เจ้ามรดกยังมีชีวิตอยู่ ทรัพย์สินนี้ไม่ใช่ทรัพย์มรดกและตกเป็นกรรมสิทธิ์ของพระภิกษุ การที่พระภิกษุฟ้องร้องเรียกร้องทรัพย์สินนั้นเป็นการฟ้องในฐานะเจ้าของ มิใช่การฟ้องเรียกร้องเอาส่วนแบ่งมรดก จึงไม่ต้องห้ามตามกฎหมาย 2.2 ทรัพย์มรดกของพระภิกษุ - เมื่อพระภิกษุมรณภาพลง ทรัพย์มรดกจะตกแก่ใครบ้าง พิจารณาได้ดังนี้ (1) ทรัพย์สินที่มีอยู่ก่อนเป็นพระภิกษุ - ตกทอดแก่ทายาทโดยธรรมของพระภิกษุ (2) ทรัพย์สินที่ได้มาระหว่างเป็นพระภิกษุ – ตกทอดแก่วัดที่เป็นภูมิลำเนาของพระภิกษุ (วัดที่พระภิกษุจำพรรษา) **ระวัง (1) กรณีพระภิกษุอุปสมบทหลายครั้ง เฉพาะทรัพย์สินที่ได้มาระหว่างอุปสมบทเป็นพระภิกษุครั้งล่าสุดก่อนมรณภาพเท่านั้น จึงตกแก่วัด (2) การได้ทรัพย์สินมานั้น ไม่คำนึงว่าพระภิกษุจะได้มาทางนิติกรรมหรือทางอื่นใดก็ได้ (3) แม้ทายาทโดยธรรมของพระภิกษุจะครอบครองปรปักษ์ทรัพย์สินที่ได้มาระหว่างเป็นพระภิกษุ ก็ไม่อาจใช้ยันต่อสู้กับวัดได้ (3) ข้อยกเว้นทรัพย์สินไม่ตกทอดทายาทโดยธรรม หรือวัด – มีการจำหน่ายหรือโอนทรัพย์สินไประหว่างที่พระภิกษุยังมีชีวิต หรือ พระภิกษุได้ทำพินัยกรรมไว้ **ระวัง การที่พระภิกษุทำสัญญาจะขายที่ดิน (ได้มาระหว่างเป็นพระภิกษุ) นั้น แม้ผู้ซื้อจะได้ชำระราคาครบถ้วนแล้ว แต่เมื่อยังไม่ได้จดทะเบียนโอนแล้วพระภิกษุมรณภาพไปเสียก่อน ถือว่าที่ดินดังกล่าวยังคงเป็นทรัพย์สินของพระภิกษุ ต้องตกแก่วัด (3) ข้อสังเกต - วัดอาจมีอำนาจในการจัดการทำศพพระภิกษุที่มรณภาพได้ หากได้รับทรัพย์มรดกมากที่สุด (มาตรา 1649) - กรณีทรัพย์สินที่ที่ได้มาระหว่างเป็นพระภิกษุเป็นทรัพย์ที่ผู้รับบุตรบุญธรรมยกให้แก่พระภิกษุที่เป็นบุตรบุญธรรม แม้พระภิกษุไม่มีคู่สมรสหรือผู้สืบสันดานเลย ผู้รับบุตรบุญธรรมก็ไม่มีสิทธิเรียกร้องเอาทรัพย์สินนั้นคืนได้ (มาตรา 1598/30) (4) คำพิพากษาศาลฎีกาที่น่าสนใจ ฎ. 1316/2544 จ. ถึงแก่กรรม ที่ดินของ จ. จึงตกทอดเป็นมรดกแก่ทายาทโดยธรรมรวมทั้ง ส. ซึ่งเป็นพระภิกษุด้วย ที่ดินที่ ส. ได้รับมรดกมาเช่นนี้มิใช่ที่ดินของวัด แม้จะได้มาในระหว่างที่อยู่ในสมณเพศ ส. จึงทำสัญญาจะซื้อขายที่ดินส่วนของตนซึ่งยังมิได้แบ่งแยกจากที่ดินเดิมให้แก่โจทก์ได้ การที่ ส. ดำเนินการแบ่งแยกโฉนดที่ดินเสร็จในเวลาต่อมาแต่ยังมิได้จดทะเบียนโอนกรรมสิทธิ์แก่โจทก์และถึงแก่มรณภาพเสียก่อน ที่ดินดังกล่าวย่อมตกเป็นสมบัติของวัดจำเลย โดยผลแห่งกฎหมายตาม ป.พ.พ. มาตรา 1623 การแบ่งแยกโฉนดที่ดินออกมาจากโฉนดเดิมไม่ถือว่าเป็นการจำหน่ายที่ดิน เพราะการจำหน่ายจะต้องเป็น การจดทะเบียนโอนตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์เท่านั้น การที่ ส. ซึ่งเป็นพระภิกษุดำเนินการแบ่งแยกโฉนดที่ดินของตนเสร็จแต่ยังไม่ได้จดทะเบียนโอนกรรมสิทธิ์ให้โจทก์ก่อนที่ ส. มรณภาพ จึงมิใช่ ส. โอนที่ดินให้แก่โจทก์ก่อน ส. มรณภาพ ที่ดินดังกล่าวจึงเป็นของวัดจำเลย ฎ. 5587/2543 ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1622 วรรคหนึ่ง ที่บัญญัติว่า พระภิกษุนั้น จะเรียกร้องเอาทรัพย์มรดกในฐานะที่เป็นทายาทโดยธรรมไม่ได้ เว้นแต่จะได้สึกจากสมณเพศมาเรียกร้องภายในกำหนดอายุความตามมาตรา 1754 นั้น หมายถึงกรณีที่เจ้ามรดกตายโดยมิได้ทำพินัยกรรมไว้ และพระภิกษุเป็นทายาทโดยธรรมที่มีสิทธิในการรับมรดกด้วย ได้ฟ้องทายาทคนอื่น ๆ ขอแบ่งมรดก แต่โจทก์ได้รับการยกให้ซึ่งบ้านและที่ดินจาก ล. ในขณะที่ ล. มีชีวิตอยู่โจทก์จึงเป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์ในบ้านและที่ดินดังกล่าว การฟ้องขับไล่จำเลยออกจากบ้านและที่ดินของโจทก์จึงมิใช่ฟ้องเรียกร้องเอาส่วนแบ่งทรัพย์มรดกในฐานะทายาทโดยธรรม แม้โจทก์จะเป็นพระภิกษุก็ย่อมมีอำนาจฟ้อง ฎ. 1816/2542 ที่ดินพิพาทพระภิกษุ ส. ได้มาในระหว่างเวลาที่อยู่ในสมณเพศและเป็นกรรมสิทธิ์ของพระภิกษุ ส. ในขณะถึงแก่มรณภาพ จึงตกเป็นสมบัติของวัดจำเลยที่ 1 ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1623 แต่วัดมิใช่ทายาทโดยธรรมของพระภิกษุที่ ถึงแก่มรณภาพตามมาตรา 1629 ดังนั้น การที่จำเลยที่ 1 ร้องขอให้ ศาลตั้งจำเลยที่ 2 เป็นผู้จัดการมรดกของพระภิกษุ ส.จึงมิใช่กรณีทายาทร้องขอให้ศาลตั้งผู้จัดการมรดกเพื่อจัดแบ่งมรดกให้ทายาท การที่จำเลยที่ 2 จดทะเบียนรับโอนที่พิพาทในฐานะผู้จัดการมรดก จึงเป็นการถือกรรมสิทธิ์ที่พิพาทไว้แทนจำเลยที่ 1 ซึ่งเป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์โดยผลแห่งกฎหมาย แม้ก่อนถึงแก่มรณภาพพระภิกษุ ส. ได้ทำสัญญาจะซื้อจะขายที่ดินพิพาทให้แก่จำเลยร่วม และจำเลยร่วมได้ผ่อนชำระค่าที่ดินครบถ้วนแล้ว แต่เมื่อพระภิกษุ ส. ถึงแก่มรณภาพ ที่ดินพิพาทตกเป็นสมบัติของจำเลยที่ 1 โดยเป็นที่ธรณีสงฆ์ซึ่งจะโอนกรรมสิทธิ์ ได้ก็แต่โดยพระราชบัญญัติ ทั้งนี้ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 มาตรา 33(2) และมาตรา 34 การที่จำเลยที่ 2 ในฐานะผู้จัดการมรดกพระภิกษุ ส. จดทะเบียนโอนขายที่พิพาทให้จำเลยร่วมแม้โดยความเห็นชอบของจำเลยที่ 1 จึงเป็นโมฆะตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 150 หากจำเลยที่ 2ได้นำที่พิพาทไปทำสัญญาจะซื้อจะขายให้แก่โจทก์ โจทก์ก็ไม่มีอำนาจฟ้องขอให้บังคับจำเลยทั้งสองจดทะเบียนโอนขายที่ดินพิพาทให้โจทก์ ฎ. 2741/2541 ที่ดินพิพาทเป็นทรัพย์สินที่พระภิกษุส. ได้มาในระหว่างเวลาที่อยู่ในสมณเพศ และพระภิกษุส. ไม่ได้จำหน่ายไปในระหว่างมีชีวิตหรือทำพินัยกรรมไว้เป็นอย่างอื่น ที่ดินพิพาทจึงตกเป็นกรรมสิทธิ์ของวัดซึ่งเป็นวัดที่เป็นภูมิลำเนาของพระภิกษุส. ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1623 ดังนี้ไม่ว่าโจทก์จะซื้อมาโดยสุจริตหรือไม่ก็ตาม โจทก์ก็ย่อมไม่ได้กรรมสิทธิ์ในที่ดินพิพาท เพราะตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์พ.ศ. 2505 มาตรา 34 ที่วัดจะโอนกรรมสิทธิ์ได้ก็แต่โดยพระราชบัญญัติเท่านั้น โจทก์ย่อมไม่มีอำนาจฟ้องขับไล่จำเลยซึ่งอาศัยอยู่ในที่ดินพิพาทได้ ฎ. 903/2536 แม้พระภิกษุช.จะได้จดทะเบียนรับโอนที่ดินที่เช่าซื้อมาในระหว่างเวลาที่อยู่ในสมณเพศก็ตาม แต่พระภิกษุ ช.ได้เช่าซื้อและชำระค่าเช่าซื้อจนครบถ้วนแล้วก่อนที่จะมาบวชเป็นพระภิกษุซึ่งหากผู้ให้เช่าซื้อไม่จดทะเบียนโอนที่ดินให้ พระภิกษุ ช.ก็ย่อมมีสิทธิเรียกร้องให้ผู้ให้เช่าซื้อโอนที่ดินได้อันเป็นทรัพย์สินอย่างหนึ่งที่พระภิกษุ ช.มีก่อนที่จะมาบวชเป็นพระภิกษุจึงต้องถือว่าพระภิกษุ ช.ได้ที่ดินมาแล้วก่อนที่จะบวชเป็นพระภิกษุการจดทะเบียนการได้มาในภายหลังเป็นแต่เพียงทำให้การได้มาบริบูรณ์ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1299 วรรคแรก เท่านั้น ฉะนั้นเมื่อที่ดินมิใช่ทรัพย์สินที่พระภิกษุ ช.ได้มาในระหว่างเวลาที่อยู่ในสมณเพศจึงไม่ตกเป็นสมบัติของวัด ตามมาตรา 1623 หากแต่เป็นทรัพย์มรดกตกได้แก่บรรดาทายาทของพระภิกษุ ช. Rymani R. |
